Zarys historii Nowego Miasteczka
Wiele jest pytań dotyczących przeszłości Nowego Miasteczka, z którymi musi zmierzyć się historyk. Pierwsze z nich to, kiedy miasto powstało? Najprościej odpowiedzieć, że w XIII wieku, gdy jednak chodzi o sprecyzowanie dokładnej daty następuje trudność. Zakłada się, że miasto założył Henryk III, jednak dokument nadania praw miejskich przez księcia głogowskiego nie zachował się. Być może nigdy nie został wydany. Najwcześniejszy, znany dokument mówiący o Nowym Miasteczku jako mieście, pochodzi z 22 lutego 1296 roku, co oznacza, że prawa miejskie dla miasta zostały wydane przed tą datą. W roku 1996, powyższą datę wzięto pod uwagę, określając uroczystość 700 rocznicy powstania Nowego Miasteczka.
Drugim pytaniem, na które warto odpowiedzieć to, dlaczego powstało Nowe Miasteczko? Tu możemy pokusić o pełniejszą odpowiedź. Po pierwsze - bo taka była wola książąt głogowskich. Po drugie - bo znaleziono dogodne dla rozwoju miasta położenie nad rzeką Białą Wodą, obok starej osady Lindau. Po trzecie - bo wyznaczonym na powstanie miasta terenie przecinały się szlaki handlowe i przebiegał trakt z Wrocławia do Krosna Odrzańskiego.
I trzecie pytanie podstawowe - skąd wzięła się nazwa Nowe Miasteczko? Aktualne badania potwierdzają tezę, że nazwa „nowe” jest związana z lokowaniem miasta obok „starej” osady w Gołaszynie (Lindau). Jedna z nazw miejscowości brzmiała nawet Nova Civitas Linda, co dosłownie można przetłumaczyć „ Nowy Gołaszyn”.
W 1386r. Nowe Miasteczko przeszło we władanie prywatnych właścicieli. Początkowo był to rycerski ród Wirsing, a następnie między innymi Tuchsdorff, Berge, Leidlow, Necheren, Knobelsdorff i Haugwitzów. W 1506 Nowe Miasteczko, a w 1516 roku majątek otyński zostają zakupione przez rycerski ród Rechenbergów, którego siedziba rodowa znajdowała się w pobliskim Borowie Polskim (Windischborau).
W okresie średniowiecza i renesansu miasto przeżywało pomyślne czasy. Mieszkańcy trudnili się handlem i rzemiosłem, a otoczone murami Nowe Miasteczko zapewniało im bezpieczeństwo. Chlubą miasta były : kościół pw. św. Konrada, parafialny kościół pw. św. Marii Magdaleny i miejski ratusz. Średniowieczny układ przestrzenny zachował się w Nowym Miasteczku do dnia dzisiejszego bez większych zmian i nadal jest czytelny. Centrum miasta stanowi zbliżony do kwadratu rynek z umiejscowionym pośrodku ratuszem. Z narożników rynku wychodzą po dwie ulice. Były one powiązane z biegnącą wokół miasta, po wewnętrznej stronie obwarowań, ulicą obwodową. W mieście, każdego roku odbywały się dwa wielkie jarmarki tzw. konny i wołowy. Kościelny odpust parafialny obchodzono 22 lipca.
W 1409 roku odnotowano nazwisko Niklasa Kynasta, jako burmistrza miasta. Od początku istnienia miasto znane było ze świetnych rzemieślników. Wśród nich byli miedzy innymi : gorzelnicy, piwowarzy, stolarze, młynarze, piekarze, rzeźnicy, dekarze i sukiennicy.
Na rok 1540 datuje się w mieście początek kultu protestanckiego.
Ten w miarę spokojny okres został przerwany wojną trzydziestoletnią 1617-1648. Był to czas, w którym mieszczanie co chwilę gasili pożary, zmagali się ze stacjonującymi w mieście oddziałami, aż wreszcie padli ofiarą epidemii dżumy.
W 1649 roku miasto po raz kolejny zmieniło właścicieli. Zostali nimi Jezuici - zakonnicy z Otynia (Deutsch Wartenberg).
Do początku XVIII w. Jezuici podnosili z upadku miasto. Odbudowali wiele zniszczonych obiektów, w tym kościół i ratusz. Prawdopodobnie dodali do herbu miejskiego krzyż.
Szczególne zmiany zaszły w tym czasie w wystroju kościoła parafialnego, gdzie w nowym, barokowym ołtarzu, umieszczono obraz Jeremiasa Josepha Knechtela, Ukrzyżowanie.
W 1776 miasto weszło w skład państwa pruskiego. Po latach prześladowań wrócili do miasta luteranie. W 1742 roku wybudowali oni w mieście małą kaplicę, a w latach 1783-1785 zbór, do którego w latach 1887-1888 dobudowano wieżę. Kiedy luteranie świętowali uroczystość otwarcia wieży, w rodzinie Lubrich, urodził się Fritz jr., wielki niemiecki kompozytor, który był później także pierwszym wykonawcom oratorium Karola Szymanowskiego Stabat Mater. Mieszkańcy wspierani byli w swoich inwestycjach przez króla Prus Fryderyka Wielkiego, który w roku 1759 osobiście gościł w Nowym Miasteczku. Z jego inicjatywy rozpoczęto na okolicznych polach sadzić ziemniaki.
W 1787 roku król pruski Fryderyk Wilhelm II sprzedaje majątek Wartenberg, w składzie którego było Nowe Miasteczko, księciu żagańskiemu Piotrowi Bironowi. Nowe Miasteczko w rękach Birona, a następnie jego córki księżnej Doroty de Talleyrand-Perigord pozostaje aż do 1850 roku, kiedy to zniesiono prywatną własność miast.
Początek XIX w. dla miasta, to znowu nieszczęścia. Powódź, a następnie przemarsze wojsk napoleońskich spowodowały wielkie zniszczenia. Dopiero po 1815 roku odnotowuje się ponowny rozwój Nowego Miasteczka. Powstaje poczta i stajnia dyliżansowa, straż pożarna, droga z Wrocławia do Berlina przez miasto. Powstaje bank, uruchomiona zostaje linia kolejowa. Początek XX w. to dalszy rozwój: powstaje mleczarnia, kopalnia węgla brunatnego „Matylda”, ochronka dla dzieci, ogródki działkowe. W 1898 roku założona zostaje prywatna szkoła dla gospodyń wiejskich.
Na początku XIX wieku proboszczem katolickim jest Carlo Blei, który buduje nową szkołę, plebanię i nakazuje pochówki na nowym cmentarzu przy ulicy Żukowskiej ( dziś 22 Lipca).
W okresie I wojny światowej wiele zmobilizowanych mężczyzn poległo na froncie. Ich nazwiska upamiętniono na tablicach pamiątkowych w zborze i kościele katolickim.
Rok 1919 to doprowadzenie prądu do miasta. W kolejnych latach, firma żydowskiej rodziny Koblitz, organizuje fabrykę mebli. W tym czasie powstają też 3 cegielnie. W 1931 zostaje otwarta nowa szkoła dla dzieci katolików i ewangelików oraz miejskie kąpielisko.
Okres niemieckiej historii zamyka II wojna światowa. Tragiczny los spotkał uwikłanych w historię mieszkańców Neustädtel. Niewielu z nich pozostało w swoich domach po 13 lutego 1945r., kiedy to Armia Czerwona zdobyła bez wystrzału miasto. W kolejnych latach nieliczni już Niemcy, zostali zmuszeni do opuszczenia miasta.
Nowe Miasteczko, opanowane przez grupę radzieckich żołnierzy, a także przez polskich szabrowników, zostało w chwilę po wyzwoleniu ograbione z całego dorobku niemieckich pokoleń.
W 1945 roku, po skończeniu wojny i decyzjach aliantów zmieniła się granica. Do miasta przybyli osadnicy z Wielkopolski, a następnie Polacy wypędzeni przez Rosjan ze wschodnich stron byłej II Rzeczypospolitej. Powołano pierwszego burmistrza Jana Szymańskiego.
W 1946 roku miasto zamieszkiwało już wielu polskich osadników. Przybywali tu dosłownie ze wszystkich stron przedwojennej Polski. Dotarła tu także część zdemobilizowanych żołnierzy, Polaków wywiezionych na przymusowe roboty i reemigrantów, głownie z Francji. Rozpoczęła się trudna adaptacja do życia na nowym. Wielu nie wierzyło, że tu zostanie... Powoli z biegiem czasu organizowano normalne życie. Uruchomiono fabrykę mebli, zakłady rzemieślnicze, sklepy, restauracje. 9 września 1945 roku, dzięki wysiłkowi Dominika Broszczaka uruchomiono szkołę podstawową. W kościele parafialnym ks. Jan Szutt odprawiał pierwsze msze w języku polskim. Zapał i inicjatywa osadników sprawiła, że rozpoczęto budowanie społeczności lokalnej.
6 sierpnia 1946 roku rozpoczęła działalność Miejska Rada Narodowa. W latach 50 XX wieku powstaje bank spółdzielczy, kino, szkoła rolnicza, zawiązuje się Koło Łowieckie „ Orzeł” i orkiestra dęta przy OSP. W roku 1963 powstaje Klub Sportowy „ Meblarz”. W 1973 roku powołano Gminę Nowe Miasteczko. Jej naczelnikiem został Stanisław Serafin. Dzięki czynom społecznym w 1974 miasto uzyskuje tytuł Krajowego Mistrza Gospodarności.
W latach 1974 – 1976 , dzięki wysiłkom inż. Jerzego Zawiślaka dochodzi do rozbudowy i modernizacji miejscowej fabryki mebli. W latach 70 XX wieku wybudowano również Miejski Stadion Sportowy, kąpielisko miejskie wraz z parkiem na tzw. Stawach, otwarto ogródki działkowe. W tym okresie rozpoczyna działalność gospodarczą Zdzisław Wawrzyńczyk, który obecnie jest niekwestionowanym „ królem polskiej rzodkiewki”.
Początek wolnej Polski rozpoczyna Nowe Miasteczko od otwarcia kościoła pw. Opatrzności Bożej ( dawny zbór luterański), który dzięki wysiłkom ks. Stanisława Majochy ocalał od zniszczenia. W latach 1992 – 2006 burmistrzem miasta był Józef Giemza. Powstaje nowy cmentarz komunalny, przystanek autobusowy, sieć wodociągowa i kanalizacyjna, oczyszczalnia ścieków oraz plany gazyfikacji i rewitalizacji miasta. Profesor Wojciech Strzyżewski i Jacek Zawiślak piszą pierwszą w języku polskim monografię Nowego Miasteczka. Wydawany jest kwartalnik „ Nasze Miasteczko”. Powstają zespoły śpiewacze : Kalina i Sursum Corda. Powstają fundacje i stowarzyszenia, w tym Stowarzyszenie Przyjaciół Nowego Miasteczka. W 1992 roku powstaje firma „Fatamorgana” produkująca szparagi. W 1997 roku rozpoczyna światową karierę mistrz kick boeingu Tomasz Makowski. W roku 2005 obejmuje parafię ks. Jan Sobolewski, który podjął wielkie zadanie przywrócenia świetności zabytkom sakralnym w parafii. W latach 2006 – 2014 burmistrzem był Wiesław Szkondziak. W tym okresie dzięki funduszom unijnym doszło do rewitalizacji miasta. W 2014 roku w powszechnym głosowaniu mieszkańcy Gminy wybrali Danutę Wojtasik, która została pierwszą w historii miasta kobietą na stanowisku burmistrza.
Opracował na wyłączność strony Nowe Miasteczko Gmina i Miasto - Jacek Zawiślak / 2015
